Wupokazanje serbskeju fararjow w Šleskej w lěće 1938

(Edmund Pjech)

Farar Bohuměr Rejsler z paćerskimi dźěćimi w Slepom wokoło 1937 (Foto: Serbski kulturny archiw Budyšin)

W lěće 1938 přińdźe w serbskimaj wosadomaj staropruskeje prowincialneje cyrkwje Šleskeje k politiskemu zapřimnjenju přez statne instancy. To wjedźeše naposledk k přesadźenju serbskeju fararjow Jurja Malinka we Łazu a Bohuměra Rejslerja w Slepom. Přičiny za to běchu wšelakore. Interwencija steješe w bjezposrědnym zwisku z bojom přećiwo přiwisnikam Wuznawarskeje cyrkwje. Nimo toho běše wobmjezowanje serbskeho žiwjenja dalši wažny motiw. Łaz a Slepo wopisowaštej so jako wulkej a sylnej serbskej wosadźe we wobłuku Wrocławskeho Ewangelskeho konsistorija. Njeakceptabelnje za nacionalsocialistow bě we woběmaj wosadomaj, zo wotměwachu so 1938 paćerske hodźiny a konfirmacije hišće serbsce.

Po 1933 bě w Němskej k politiskej diferenciaciji w ewangelskim duchownstwje dóšło. Na jednym boku stejachu přiwisnicy Wuznawarskeje cyrkwje, kotřiž wobarachu so přećiwo wobwliwowanju cyrkwje přez ns-stat. Na druhej stronje organizowachu so němskonarodnje zmysleni a sympatizanća ns-ideologije w zjednoćenstwje Němscy křesćenjo. Wjetšina serbskich duchownych w Šleskej prócowaše so wo politisku neutralitu. Ale mały dźěl duchownych kaž tež jich wosady běchu přiwisnicy Wuznawarskeje cyrkwje. W dwurěčnych wosadach pruskeje Hornjeje Łužicy płaćeše wosebje farar Jurij Malink jako sobustaw a multiplikator idejow Wuznawarskeje cyrkwje. Tež wulka wjetšina wosadnych we Łazu přiwisowaše Wuznawarskej cyrkwi. Hižo krótko po nastupje bruneje mocy přińdźe w tutej wosadźe k wšelakim nacionalsocialistiskim prowokacijam. 25. januara 1934 wotmě so wosadna zhromadźizna z wjac hač 600 wobdźělnikami. Přemóžaca wjetšina přitomnych steješe za cyrkwinsku samostatnosć napřećo nacistiskemu statej a sympatizowaše z idejemi Wuznawarskeje cyrkwje.[1] Někak połsta muži běchu pak němskonarodnje zmysleni, mjez nimi Łazowskaj wučerjej a wjesnjanosta. W lěće 1937 so situacija přiwótři a wjedźeše 1938 skónčnje k nanuzowanemu wotchadej fararja Jurja Malinka. Němskonarodnje zmysleni mužojo běchu swoje kontakty do wyšich ns-kruhow wužili a přetłóčichu wotchad dotalneho fararja a přistajenje wikara z němskonarodnym zmyslenjom. To wuwoła dołhodobne protesty wosadnych, dokelž bě wulka wjetšina dale Wuznawarskej cyrkwi přichilena. Tuta konstelacija wjedźeše k šćěpjenju Łazowskeje wosady a k podrywanju cyrkwinskeho kaž tež serbskeho žiwjenja:

„Gegen den Willen des Inhabers der Pfarrstelle Lohsa ist vom Konsistorium ein Vikar in die Gemeinde entsandt worden, der die Rechte, die Pfarrer Mahling zustehen, für sich beansprucht! Er hat insbesondere mit Hilfe der Polizeigewalt die Benutzung der Kirche für seinen Gottesdienst erzwungen. Die Gemeinde Lohsa sieht darin einen schwerwiegenden Eingriff in die Freiheit der Wortverkündigung und weigert sich, die von Vikar Hanske angesetzten Gottesdienste zu besuchen. Die Besucher des Hauptgottesdienstes am Sonntag, dem 5. Februar 1939, haben dies bis auf eine kleine Minderheit durch Verlassen der Kirche zum Ausdruck gebracht. Die unterzeichneten Gemeindeglieder fordern deshalb, daß die Kirche Lohsa regelmäßig für Gottesdienste geöffnet wird, die Geistliche der Bekennenden Kirche halten.“[2]

Wjetšina wosadnych wobhladowaše fararja Malinka dale jako swojeho praweho dušepastyrja. Woni demonstrowachu swoje stejnišćo z tym, zo kemše zastupowaceho, němskonarodnje zmysleneho wikara cyle prosće njewopytowachu:

„Ferner ist mir berichtet worden, daß der Kirchenbesuch bei Vikar Hanske nach wie vor äußerst schwach ist; er beträgt 25–50 Personen an einem Sonntage, gegenüber 200–300 zu früherer Zeit. Da regelmäßig gezählt wird, ist der Nachweis nicht schwer zu führen, daß der Kirchenbesuch auf 10–20 % der früheren Zahlen gesunken ist. Es trifft also zu, daß die Tätigkeit des Vikars Hanske in Lohsa zerstörend auf das kirchliche Leben wirkt.“[3]

Šćěpjenje wosady do wjetšiny přiwisnikow Wuznawarskeje cyrkwje a do mjeńšiny němskonarodnje zmyslenych so negatiwnje na wosadne žiwjenje, wosebje na wopyt Božich słužbow, wuskutkowaše. Pod tutymi politiskimi, zdźěla narodnymi bojemi Łazowska wosada hač do 1945 a tež po tym ćerpješe.

Runje tak škódnje na narodne a cyrkwinske połoženje wuskutkowaše so nacistiska politika w Slepjanskej wosadźe, štož wjedźeše 1938 k pušćenju fararja Bohuměra Rejslerja. Přičiny nanuzowaneho wotchada běchu tež tu wšelakeho razu. Najsylniši ćišć wukonješe wěstotna policija, kotraž zahaji přećiwo fararjej Rejslerjej přepytowanje dla antinacistiskich wuprajenjow a „dla mylenja zjawneje wěstoty“. Nimo toho sympatizowaše Rejsler z hibanjom Wuznawarskeje cyrkwje. Wažnu rolu při jeho přesadźenju hrajachu tohorunja narodne přičiny, dokelž bě Slepo z wjace hač 3 000 Serbami (štož wotpowědowaše někak 80 procentam wěriwych) najbóle serbska wosada cyłeje wokoliny. Tež paćerska wučba a konfirmacija wotměwaštej so pod Rejslerjom hišće serbsce. Hladajo na ćišć wěstotneje policije, kotraž na kóncu Rejslerjej samo zakaza přebywanje w knježerstwowym wobwodźe Lěhnica, bě Ewangelskij konsistorij we Wrocławju nuzowany, jeho ze słužby pušćić. Byrnjež ze wšitkich wosadnych dźělow někak 3 000 ludźi přećiwo přesadźenju protestowało, njebu Rejsler hižo dale přistajeny. K protestam wosadnych podawaše so Ewangelskemu konsistorijej we Wrocławju slědowaca rozprawa:

„Diese Listen geben der ganzen Liebe einer Gemeinde zu ihrem Pastor Ausdruck. Die Unterschriften in sämtlichen sieben Filialgemeinden (Großdüben, Halbendorf, Lieskau, Mühlrose, Mulkwitz, Rohne und Trebendorf) enthalten fast 100 Prozent der Namen aller erwachsenen Gemeindemitglieder. Im Pfarrort Schleife selbst wurde die Unterschriftensammlung infolge polizeilicher Gegenmaßnamen abgebrochen.“[4]

Po wotchadźe Rejslerja so serbske kemše dwuměsačnje a po wudyrjenju wójny w nazymje 1939 jenož hišće měsačnje přez fararjow susodnych wosadow wotměwachu.[5] Wužiwanje serbšćiny we wobłuku paćerskich hodźinow a dźěćacych kemšow we Łazu a w Slepom w lěće 1938 doskónčnje wuklinča.

Zitationsvorschlag:
Pjech, Edmund: Wupokazanje serbskeju fararjow w Šleskej w lěće 1938, in: Lausitz – Łužica – Łužyca. Aspekte der Beziehungs- und Verflechtungsgeschichte einer ost-mittel-europäischen Brückenlandschaft (erschienen am 18.05.2018). Link: https://lausitz.hypotheses.org/363
DOI: https://doi.org/10.58079/qqq0

[1] Hlej Jan Malink: Před sto lětami so narodźił. Jurij Malink – farar a wojowar, w: Serbska protyka 1993, str. 51–52.

[2] Archiwum Państwowe we Wrocławju – Staatsarchiv Wrocław (APwW), Evangelisches Konsistorium in Breslau, III 4643, Protest von Gemeindemitgliedern in Lohsa gegen die neue Gottesdienstregelung und die Versetzung von Pfarrer Mahling, o. D. [Februar 1939].

[3] Tež tam, Brief des ehemaligen Lohsaer Pfarrers Georg Mahling an das Evangelische Konsistorium in Breslau zu den Kirchenverhältnissen in Lohsa, 15. Juni 1939.

[4] Ewangelski centralny archiw – Evangelisches Zentralarchiv, Berlin (EZA) 7 / 15052, Bericht über die Situation in der Pfarrgemeinde Schleife, 13. Juni 1938.

[5] APwW, Evangelisches Konsistorium in Breslau, III 8333, Schreiben der Evangelischen Superintendentur in Rothenburg zur gottesdienstlichen Versorgung der Kirchgemeinde Schleife, 1. Februar 1939.